De Rooms, streepje, Katholieke Kerk (2)

De Rooms-Katholieke Kerk (RKK) is een machtsinstituut. Daar kan je, ook in onze 21ste eeuw, niet naast kijken. En vroeger, met o.a. de Heilige Inquisitie en de uitmoording van de Katharen, was het nog veel erger.

De meeste mensen gaan ervan uit dat in de loop van de jaren, de eeuwen, de macht in het instituut ingeslopen is. Nee, dit is niet waar; de geschiedenis heeft zijn rechten. De macht was van meet af aan een doelbewuste keuze van de katholieken.

Streepje?

De Rooms-Katholieke Kerk. Al eens afgevraagd waarvoor het streepje tussen Rooms en Katholiek staat? Aan de Rooms-Katholieken moet je het niet vragen, want zij kennen hun eigen geschiedenis niet (1).
Eigenlijk zou ik hier een brok geschiedenisles moeten geven, maar daar ben ik niet goed in en dit is ook niet het doel van deze website. De Waarheid is echter zwaar geweld aan gedaan, om hier een klein beetje aan te verhelpen toch maar wat geschiedenisles.

Het ontstaan van de Rooms, streepje, Katholieke Kerk

Het oorspronkelijke Christendom van de eerste, tweede en derde eeuw was een bonte mengeling van diverse groepen en stromingen. Inhoudelijk waren er twee grote stromingen: de orthodoxe Christenen (die dan later de naam "Katholiek" hebben aangenomen) en de esoterische Christenen met daarnaast nog andere kleinere stromingen.
De orthodoxe Christenen waren exoterisch - naar buiten gericht - dit met vaste wetten, normen en dogma's. De esoterische Christenen - naar binnen gericht - kenden veel minder structuren en ook geen centraal gezag. De voornaamste onder hen waren de Gnostici. Gnosis * (waarvan de naam Gnostici afkomstig is) staat voor innerlijke kennis, kennis van het hart. Op de website staat een kort overzicht van het Gnostische Christendom *.
De gnostische bewegingen kenden gelijkwaardigheid tussen het vrouwelijke en het mannelijke.

Beide stromingen, de orthodoxe Christenen (de latere Katholieken) en de Gnostici, hadden ongeveer een even grote aanhang, hierover blijken onpartijdige historici het eens te zijn (2).
Oorspronkelijk konden beide stromingen het met elkaar wel vinden, maar hier kwam verandering in. Hieromtrent wat uitleg aan de hand van een voorbeeld: in het Thomasevangelie - een gnostisch evangelie (3) - staat (logion 10):

Het gaat hier uiteraard om het innerlijke vuur. Maar de orthodoxe Christenen hielden niet van zelfbewuste mensen die ze moeilijk of niet onder controle hadden, zij hielden het liever bij de herder (bisschop) die zijn schapen leidt. (4) En de Romeinen, die toen aan de macht waren en die als slogan "verdeel en heers" hadden, moesten het al helemaal niet hebben van mensen die zelfbewustheid nastreefden.
Het kwam tot regelrechte bitsige ruzie tussen de orthodoxe Christenen en de Gnostici. En wat hebben de orthodoxe Christenen gedaan? Zij hebben een verbond aangegaan met het Romeinse Keizerrijk. Ik noem het een verstandshuwelijk; anderen noemen het een monsterverbond.
Een verstandshuwelijk is een huwelijk waarbij veel nagedacht wordt en weinig liefde aan te pas komt. De Katholieken konden door dit verbond de Gnostici aanpakken en desnoods uitmoorden, wat ze later met de Katharen ook gedaan hebben. Ook voor het Romeinse Keizerrijk, dat toen al over zijn hoogtepunt heen was, kwam dit goed uit: als ze een verbond sloten met de Katholieken was dit een vijand minder, goed meegenomen. Beiden hadden veel nagedacht en gooiden het op een akkoord.
In 380 werd de orthodoxe stroming binnen de Christelijke Kerk de officiële staatsgodsdienst, de Rooms - streepje - Katholieke Kerk was geboren.

Daarna is het vrij snel gegaan: alles wat niet strikt Rooms-Katholiek was werd verboden en er kwam heel strenge censuur met vervolgingen. Er was nog slecht één godsdienst toegelaten, de Rooms-Katholieke godsdienst. Veelzeggend hierbij is dat het woord "katholiek" universeel betekent (5). De Rooms-Katholieken hadden "de waarheid", en ook de macht - de wereldlijke, politieke en kerkelijke macht - in handen.
De Gnostici konden tegen dit machtsoverwicht niet op, zij hebben moeten onderduiken. De vervolgingen waren zo vergaand en zo langdurig - eeuwen lang - dat zij dit niet volgehouden hebben en uiteindelijk toen bijna geheel verdwenen waren.

Later doken er opnieuw gnostische bewegingen op waaronder Bogomielen, de Manicheeërs * en - de meest bekende - de Katharen *.
Nog later kwamen de Rozenkruisers *, ook zij zijn gnostisch.

Vele eeuwen later - in 1945 - werden nabij het Egyptische stadje Nag Hammadi teksten terug gevonden, de Nag Hammadi Geschriften * (met o.a. het Evangelie van Thomas * en nog heel veel andere Gnostische geschriften). Vandaag bestaat er opnieuw, zij het heel beperkt, Gnostisch Christendom *.

Er was nog een andere vondst in diezelfde periode, meer bepaald de Dode Zeerollen *. Ook deze teksten waren bedreigend voor de macht van de Rooms-Katholieke Kerk en moesten dus verdwijnen (6).

Kort samengevat: in het begin van onze jaartelling werd er een verbond gesloten tussen het orthodoxe Christendom en het Romeinse Rijk; de Rooms-Katholieke Kerk was geboren.

Toch nog even vermelden: ook na de val van het (West-) Romeinse Rijk (476) * is de samenwerking tussen de Rooms-Katholieke Kerk enerzijds en de wereldlijke macht anderzijds gebleven. Denk hierbij aan de kruistochten tegen de Katharen en de bloedbaden die er werden aangericht, alsook aan heksenverbrandingen als trieste dieptepunten. Terloops: waarom moesten de heksen verbrand worden? Het waren vrouwen die zich vrouwelijk gedroegen, dit werd niet getolereerd.

Een val in bewustzijn

Het ging heel duidelijk om een machtsstrijd. Het was van meet af aan duidelijk dat het niet ging om een liefdesrelatie, maar om een verstandshuwelijk.
Een verstandshuwelijk draait rond macht en rond ego. Hiermee ging de aandacht van de Rooms-Katholieke Kerk vooral naar het ego en naar de macht. Voor een religieuze beweging is dit een ramp. Het brengt namelijk een val in bewustzijn met zich mee. Wanneer je volledig op het aardse gefocust bent, dan verlies je het contact met het Hogere. Na verloop van tijd zal het Hogere afsluiten, een soort hermetisch sluiten *.
Door deze val in bewustzijn ontstaat er ziele blindheid. Door het samengaan van enerzijds een drang van het ego om zich te manifesteren, en anderzijds ziele blindheid, kom je tot verwrongen waarheden.

Een voorbeeld: in de Egyptische mythologie is er de opstanding van Osiris. De RKK giet dit in een eigen versie en maakt hiervan het kernpunt van het geloof: Jezus is niet alleen naar ziel maar ook naar lichaam verrezen. Voor het ego is het een flinke boost, in de zin van "ons verhaal is nog sterker dan het Egyptische", en zelfs dan alle andere religies.

Een val in bewustzijn kan uiteraard niet zonder gevolgen blijven. De Rooms-Katholieke Kerk heeft zich afgekeerd van zijn eigen wortels, Egypte. Dit is een soort pubergedrag, een puber zet zich ook af tegen zijn eigen wortels. Op zich is hier niets mis mee, meer nog het is een noodzakelijk psychisch verschijnsel op weg naar zelfstandigheid. Normaal worden in het volgende fase, na de puberteit, de banden terug aangeknoopt, maar dit is dus niet gebeurd.

Macht voelt zich bedreigd door wijsheid. Dit is - naar mijn inzien - de voornaamste reden waarom na "de puberteit" het Christendom niet teruggekeerd is naar zijn geestelijke ouder, Egypte. Een puber zet zich af tegen zijn ouders, maar later is er terug verzoening. Dit is met het Christendom ten opzichte van Egypte nooit gebeurd. Momenteel zijn er terug Gnostische en Esoterisch Christenen, maar dit is een grote minderheid.

Het vrouwelijke werd voor meer dan anderhalf millennium opgeborgen

Bij de Gnostici was er gelijkwaardigheid tussen vrouw en man en tussen het vrouwelijke en het mannelijke. Ook bij de Katharen en bij andere opvolgers van de Gnostici was dit zo.

Dat het vrouwelijke niet kan samengaan met macht en met visies zoals "verdeel en heers", dat zal wel duidelijk zijn. Gedurende vele eeuwen was de Rooms-Katholieke Kerk ronduit vrouwonvriendelijk (om het nog zacht uit te drukken). Een passage van de Heilige Ode van Cluny (van 927 tot 942 abt van de abdij van Cluny), even niet schrikken:

Als de mensen alles wat zich onder de huid bevindt konden zien ..., zou het aanzien van vrouwen slechts braken veroorzaken ... (7)

Uiteraard is een heilige, hier de Heilige Ode van Cluny, iemand die officieel tot voorbeeld wordt uitgeroepen, en waar dus de Rooms-Katholieke Kerk destijds volmondig achter stond.

Als je dergelijke passages leest, zal het wel duidelijk zijn waarom de Rooms-Katholieke Kerk haar eigen geschiedenis liever verborgen houdt. In de 21-ste eeuw heeft dit geen zin meer, in deze eeuw komt de waarheid hoe dan ook naar boven (8).

Dit geldt voor de Rooms-Katholieke Kerk, maar ook op totaal andere terreinen, bijvoorbeeld het Amerikaanse Irak-beleid, spionage van de C.I.A. en weet ik veel.

Bovenstaand citaat - en er waren nog heel wat heiligen die dergelijke praat uitgingen - staat uiteraard ver, heel ver, af van de houding van Jezus in verband met de vrouw en het vrouwelijke. Het is deze vrouwonvriendelijke houding die meer van anderhalf millennium grote invloed heeft uitgeoefend op de ganse Westerse cultuur, ook buiten de Rooms-Katholieke Kerk.

Wat de houding van de Rooms-Katholieke Kerk t.o.v. de vrouw betreft, die is er (gelukkig maar) fel op verbeterd. De vrouw is wel nog altijd tweederangs, want uitgesloten van een kerkelijk ambt, maar heden ten dage zijn dit interne Rooms-Katholieke aangelegenheden. De houding tegenover de vrouw en het vrouwelijke is aan het veranderen, en of de Rooms-Katholieke Kerk het hiermee al dan niet eens is, is bijzaak. De Rooms-Katholieke Kerk kan vandaag niet meer rekenen op de wereldlijke macht (9).

Het is uiteraard moeilijk om grote periodes te overzien, maar het lijkt mij dat de tijd er in de 2de en 3de eeuw nog niet rijp voor was om tot een gelijkwaardigheid tussen het vrouwelijke en het mannelijke te komen. Vandaag, begin de 21ste eeuw, staan we op een nieuw kantelpunt. Wellicht kan het nu wel, en misschien - hopelijk - vrij gemakkelijk (10).

Toekomst?

Een belangrijke vraag is "heeft de RKK nog toekomst". Belangrijk? Ik klasseer het onder "interne aangelegenheden".

Wanneer de Rooms, streepje, Katholieke Kerk geen afstand doet, in daden, van de macht dan zie ik geen toekomst voor de RKK. Zij hebben destijds een huwelijk met de macht aangegaan, tijd om te ontbinden. Macht staat uiteraard haaks op liefde en op het voorbeeld van Jezus. Aan de RKK om te kiezen.

Ik ken de RKK van binnenuit niet, of nauwelijks, dus is het moeilijk om iets hierover te zeggen. Onder voorbehoud: ik vermoed dat de Belgische bisschoppen, nadat de beerput geopend werd met de reeks "Godvergeten", toch inziet dat het zo niet kan. Het moet veranderen, dat zegt ook bisschop Bonny. Maar of Rome wakker ligt van "het gehucht België", daar heb ik grote twijfels over. Persoonlijk vind ik dat de Belgische bisschoppen voor de keuze staan, ofwel gaan voor echt Christelijk leven, ofwel volgen ze Rome. Ik vind dan ook dat de Belgische kerk beter af zou zijn zonder Rome dan met, m.a.w. schisma. Ik vermoed dat bij aanvang Nederland en Duitsland zouden meedoen en dat er na verloop van tijd nog andere landen zouden volgen.

Aan de mysticus Erik van Ruysbeek werd gevraagd of de kerk nog toekomst heeft. Zijn antwoord (min of meer, nog op te zoeken) was: de Kerk zal mystiek zijn of zal niet zijn. Zo zie ik het ook, toch op langere termijn. De sterk gecentraliseerde (11) Rooms, streepje, Katholieke Kerk heeft nauwelijks nog iets met Jezus te maken.

(1) Dit heb ik, oorspronkelijk tot mijn grote verbazing, meermaals moeten vaststellen. Zowel leraren godsdienst, pastorale werkers als priesters (die toch wel jaren theologie en kerkgeschiedenis gestudeerd hebben) bleken helemaal niets af te weten van o.a. de Gnostici, iets wat ze toch zouden moeten weten.
Als je bijvoorbeeld iets wil zeggen over de 20-ste eeuw, dan moet je weten dat er een Eerste en een Tweede Wereldoorlog geweest is. Wil je iets zeggen over het ontstaan van de Rooms-Katholieke Kerk, dan moet je minstens weten dat de Gnostici bestaan hebben.
Drie dagen nadat ik dit - de eerste versie ervan - geschreven had heb ik het Bijbelhuis bezocht, en blijkbaar komt er toch enige beweging omtrent de eigen bronnen en eigen geschiedenis. (Dit Bijbelhuis bestaat niet meer).
Dit kan ook moeilijk anders, in 1945 werden de Nag Hammadigeschriften gevonden. Eens de draagwijdte van deze geschriften bekend werd, was het niet meer mogelijk om de ontstaansgeschiedenis van de RKK dood te zwijgen.

(2) Zie o.a. het boek "De Gnostsiche Evangeliën" van Elaine Pagels, een standaardwerk.

(3) Wijlen Gilles Quispel * - expert in het vroege Christendom - noemt het Evangelie van Thomas niet gnostisch, dit op een paar logia na. Hierover kan dus geredetwist worden. Esoterisch - naar binnen gericht - is het in alle geval.

(4) De kern hiervan is het onderscheid tussen zon- en maanreligies.
Meer hierover in zonreligies en maanreligies.

(5) Sommige passages uit het Credo (de Geloofsbelijdenis) verwijzen hier nog naar, zoals "Ik geloof in de Ene, Heilige, Katholieke en apostolische Kerk". De ene kerk, staat uiteraard voor enige (en al het andere is ofwel heidens ofwel ketters).

(6) In de tweede helft van de 20-ste eeuw zijn er trouwens grote controverses geweest rond de rol en de betekenis van de Dode Zeerollen. Onderzoekers beschuldigden de Rooms-Katholieke Kerk ervan opzoekingen en onderzoek tegen te werken. Dit onderzoek stond toen onder leiding van de "Ecole Biblique" die op haar beurt onder leiding stond van de "Congregatie voor de Geloofsleer" (de opvolger van de Inquisitie), toen geleid door kardinaal Ratzinger * (die later paus werd, Paus Benedictus XVI).

(7) Geciteerd in "Valsheid in geschrifte: de gespleten pen van bijbelschrijvers" J. Slavenburg.

(8) Meer hierover in de tekst "Daar waar het begin is, daar zal het einde zijn. Nieuwjaarsbrief 2005" *.

(9) Een detail in dit verband. De huidige paus, Benedictus XVI *, heeft tot zijn grote ergernis moeten vaststellen dat een verwijzing naar het Christendom in de nieuwe Europese Grondwet voor de politici onaanvaardbaar was. (Uiteindelijk is de ganse Europese Grondwet niet doorgegaan, maar dat is een andere kwestie).

(10) Wie echter denkt dat het kan zonder dat de hier geschetste geschiedenis naar boven komt, die heeft het behoorlijk mis voor. Je kunt geen innerlijke psychische kwaal genezen zonder dat deze naar boven komt.

(11) Zie o.a. het artikel "Een ceremoniële paus? Een pleidooi voor decentralisatie".

Hierbij ontstond de Rooms-Katholieke Kerk. Hierbij hadden beide partners een inbreng in kerkelijke aangelegenheden. Zo werden oorspronkelijk bisschoppen benoemd zowel door de paus als door de Romeinse Keizer.